Oświadczenia majątkowe Oświadczenia Majątkowe
portal Centralnego Biura Antykorupcyjnego Dobre praktyki w systemach ujawniania majątku w krajach G20 - Standardy międzynarodowe

Zasada 1: Uczciwość

Zasada 1 Ogólnych Zasad Ujawniania Informacji o Aktywach grupy G-20 koncentruje się na ogólnym projekcie i strukturze wymogu ujawniania informacji. Zasada ta stanowi, że "Wymogi dotyczące ujawniania informacji powinny być jasno określone dla urzędnika publicznego i dla ogółu społeczeństwa oraz powinny stanowić integralny składnik przepisów ustawowych, wykonawczych i/lub wytycznych administracyjnych, w stosownych przypadkach, regulujących postępowanie funkcjonariuszy publicznych w celu ustanowienia wspólnych oczekiwań dotyczących odpowiedzialności i przejrzystości. Systemy ujawniania informacji powinny być na tyle kompleksowe, jak to konieczne do zwalczania korupcji, ale powinny wymagać jedynie przedłożenia informacji uzasadnionych i bezpośrednio związanych z wdrażaniem przepisów ustawowych, wykonawczych i wytycznych administracyjnych, w stosownych przypadkach, regulujących postępowanie funkcjonariuszy publicznych.

Ustanowienie jasnych wymogów dla urzędników łączy w sobie szereg aspektów; Od jasnych i kompleksowych przepisów i wytycznych, po skuteczne strategie docierania do urzędników ujawniających informacje, zapewniania wsparcia i budowania zdolności. Jasne wymogi muszą również odzwierciedlać cele systemu ujawniania informacji, takie jak wykrywanie konfliktów interesów i zarządzanie nimi, zapobieganie niewyjaśnionym zmianom majątku i ich wykrywanie, lub jedno i drugie. Ponadto wymogi powinny być również jasne dla ogółu społeczeństwa, aby zapewnić mu również zrozumienie tego, co urzędnicy są zobowiązani zgłaszać i co dzieje się z tymi informacjami.

Innym kluczowym aspektem, który należy wziąć pod uwagę w ramach tej zasady, jest rodzaj informacji, które urzędnicy publiczni są zobowiązani ujawnić. Kategorie informacji, które urzędnik może być zobowiązany zadeklarować, różnią się w zależności od kraju w zależności od celów systemu ujawniania informacji w tym kraju oraz przepisów ustawowych, wykonawczych i wytycznych administracyjnych regulujących postępowanie funkcjonariuszy publicznych. Ilość informacji i poziom szczegółowości również mogą się znacznie różnić. Większość formularzy deklaracji wymaga jednak połączenia następujących kategorii informacji: aktywa ruchome i nieruchome, pasywa, interesy finansowe i gospodarcze, stanowiska poza stanowiskiem oraz informacje o źródłach i wartościach dochodów^[1].

W tym sensie kraje G-20 podążają za światowym trendem większego uwzględniania aspektów finansowych, takich jak aktywa nieruchome, a nie działań zewnętrznych lub relacji biznesowych, które mogą powodować konflikty interesów. Jednak w porównaniu z danymi globalnymi kraje G-20 wyróżniają się szerszym zakresem zarówno interesów finansowych, jak i działań zewnętrznych i relacji biznesowych

W szerszym ujęciu niektóre dobre praktyki, które pojawiają się w odniesieniu do informacji, o które należy zwrócić się do urzędników, to:

1. Zwracanie się o informacje, które odzwierciedlają cele systemu ujawniania informacji. Na przykład w Turcji treść formularza ujawniania informacji finansowych kładzie duży nacisk na niewyjaśnione zmiany w majątku, prosząc o informacje finansowe na temat źródeł dochodów, inwestycji i zobowiązań oraz szczegółów dotyczących nieruchomości. System brazylijski obejmuje zarówno nielegalne wzbogacanie się, jak i konflikt interesów. Formularz podatkowy, który jest używany do ujawniania informacji finansowych, koncentruje się na informacjach finansowych, prosząc o informacje o nieruchomościach, inwestycjach i zobowiązaniach oraz dochodach, zarówno w Brazylii, jak i za granicą. Posłowie do parlamentu muszą złożyć dodatkowe formularze konfliktu interesów, potwierdzając, że nie zajmują wysokich stanowisk w mediach i nie podejmują działań związanych z pełnieniem funkcji publicznej.
2. Prośba o informacje, które są istotne i przydatne. Oznacza to, że formularz oświadczenia będzie zawierał te kategorie informacji, które będą lepiej służyć celom ustanowionym dla systemu ujawniania informacji i które ułatwią stosowanie przepisów. Innymi słowy, chodzi o dostosowanie informacji wymaganych od urzędnika do specyfiki ustawodawstwa każdego kraju.
3. Zwracanie się o informacje w uproszczony sposób, unikanie nadmiernie uciążliwych procedur dla urzędników publicznych. Aspekt ten jest silnie związany z projektem i formatowaniem formularza deklaracji, a także z procedurami jego składania. W związku z tym niektóre kraje G20, takie jak Meksyk i Argentyna, korzystają z elektronicznego wypełniania formularzy deklaracji.
4. Zapewnienie silnego mechanizmu wsparcia dla osób składających wnioski, na przykład za pośrednictwem stron internetowych, mediów, wyznaczonego personelu, infolinii telefonicznych, szczegółowych wytycznych i często zadawanych pytań dołączonych do pustych formularzy. Na przykład w Brazylii Urząd Kontrolera Generalnego zarządza systemem ujawniania informacji dla federalnych urzędników publicznych, a jego strona internetowa zawiera informacje o tym, kto, co, kiedy i jak może ujawniać, a także o ramach prawnych dotyczących procesu ujawniania informacji. Brazylijskie organy podatkowe publikują również w Internecie wytyczne i informacje dla urzędników publicznych wypełniających deklaracje. W przypadku Izby Deputowanych istnieją trzy strony internetowe, które zawierają wytyczne: pierwsza dotyczy tego, kto, kiedy i jak może złożyć oświadczenie; drugi zawiera wykaz dokumentów, które posłowie muszą wypełnić przed objęciem urzędu publicznego; Trzeci to wytyczne dotyczące wypełniania formularza podatkowego wykorzystywanego do ujawniania informacji finansowych.

Zasada 2: Przejrzystość

Zasada 2 Zasad Wysokiego Poziomu dotyczy przejrzystości ujawnianych informacji i stanowi, że "Ujawnione informacje powinny być jak najszerzej dostępne, zarówno w ramach rządu, jak i dla ogółu społeczeństwa, w celu ułatwienia odpowiedzialności, przy jednoczesnym uwzględnieniu uzasadnionych obaw o bezpieczeństwo osobiste i rodzinne oraz prywatność oraz o przepisy prawa,  wymogów administracyjnych i tradycji gospodarki. Informacje na temat ogólnego zarządzania systemem ujawniania informacji, w tym informacje na temat wskaźników zgodności z przepisami dotyczącymi ujawniania informacji i działań w zakresie egzekwowania prawa, powinny być podawane do wiadomości publicznej, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, regulacjami lub wytycznymi administracyjnymi."

Zasada ta odnosi się do dwóch stron publicznego dostępu, z jednej strony dostępu do informacji zawartych w formularzach deklaracji; z drugiej strony, dostęp do informacji na temat funkcjonowania systemu ujawniania informacji i zarządzania nim. Pierwsza z nich odnosi się do informacji przekazywanych przez funkcjonariuszy publicznych, druga zaś do informacji sporządzanych przez agencje odpowiedzialne za wdrażanie systemu ujawniania informacji.

Opierając się na doświadczeniach krajów G20, niektóre dobre praktyki, które się pojawiają, obejmują:

• Łatwy dostęp do informacji. Większość krajów G20 jest zdecydowana zapewnić dostęp do całości lub przynajmniej części informacji podawanych przez urzędników publicznych w formularzach ujawniania informacji. Opierając się na powyższych danych, kraje grupy G20 w coraz większym stopniu udostępniają publicznie informacje zawarte w informacjach ujawnianych na temat aktywów – w szczególności w odniesieniu do ujawniania informacji o aktywach przez decydentów. Argentyna, Australia, Kanada, Federacja Rosyjska, Republika Południowej Afryki, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone to tylko niektóre z krajów G20, które opowiadają się za dostępem.

•Kontekst kulturowy . Doświadczenia grupy G-20 pokazują, że metody publicznego dostępu oraz informacje zawarte w ujawnionych informacjach, do których opinia publiczna ma rzeczywisty dostęp, mogą być dostosowane z uwzględnieniem prywatności, kontekstu kulturowego i obaw o bezpieczeństwo osobiste i rodzinne itp. Na przykład w Meksyku wszyscy urzędnicy publiczni automatycznie mają scentralizowane dane akademickie i zawodowe (ale nie osobiste) i publikowane w internetowej bazie danych. Aby jednak uzyskać dostęp do dalszych szczegółów, na przykład informacji na temat interesów finansowych, urzędnik musi wcześniej wyrazić zgodę na to, jakie informacje chce udostępnić publicznie. Ujawnienia ujawniane przez członków władzy wykonawczej są dostępne na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta, natomiast członkowie władzy ustawodawczej, sądowniczej i Komisji Wyborczej muszą otrzymać pisemny wniosek od społeczeństwa przed podjęciem decyzji o udzieleniu pełnego lub częściowego dostępu do ujawnionych informacji.

1. Udogodnienia dla użytkownika informacji. Społeczeństwo obywatelskie i opinia publiczna mogą łatwiej przyczynić się do pociągnięcia urzędników publicznych do odpowiedzialności, jeżeli dostęp do informacji zawartych w ujawnionych informacjach jest przyjazny dla użytkownika, najlepiej w Internecie. Na przykład w Zjednoczonym Królestwie społeczeństwo ma dostęp do formularzy ujawniania informacji przez władzę ustawodawczą, władzę wykonawczą i niektórych urzędników publicznych – na przykład urzędników wyższego szczebla, specjalnych doradców rządu oraz osoby, które ściśle współpracują z członkami władzy ustawodawczej, takich jak asystenci parlamentarzystów – w Internecie. Jeśli chodzi o władzę ustawodawczą, istnieją dwie strony internetowe poświęcone każdej z izb parlamentu i ich personelowi. Jeśli chodzi o władzę wykonawczą, istnieją trzy strony internetowe; jeden z nich dotyczył ujawnionych interesów, drugi publikacji wydatków biznesowych i otrzymanej gościnności, a trzeci deklarował prezenty, gościnność i spotkania specjalnych doradców gabinetu. Oprócz urzędników publicznych oraz członków władzy wykonawczej i ustawodawczej, dziennikarze zajmujący się wiadomościami parlamentarnymi publikują również swoje zainteresowania w Internecie.
2. Partnerstwo. Społeczeństwo obywatelskie, media i opinia publiczna mogą również uzupełniać i wspierać prace instytucji kontrolujących treść ujawnianych informacji, składając skargi lub nawet wykorzystując informacje do wykrywania sytuacji niezgodnych z prawem.

Zasada 3: Skierowana do osób na najwyższych stanowiskach państwowych oraz do osób na stanowiskach wysokiego ryzyka.

Zasada 3 stanowi, że "Ujawnienie powinno być wymagane w pierwszej kolejności od osób na wyższych stanowiskach kierowniczych, a następnie, w miarę możliwości, od osób zajmujących stanowiska mające największy wpływ na zaufanie publiczne lub na stanowiskach o większym ryzyku konfliktu interesów lub potencjalnej korupcji".

Zasada ta dotyczy tego, kto jest objęty wymogami dotyczącymi ujawniania informacji i czy wymogi te są dostosowane do konkretnych stanowisk lub hierarchii. Istnieje szerokie spektrum zagadnień związanych z tą zasadą, począwszy od ukierunkowania systemu, a skończywszy na tym, że urzędnicy publiczni są najbardziej istotni z punktu widzenia zamierzonych celów.

W celu ułatwienia sprawnego funkcjonowania systemu poprzez zapewnienie, aby liczba deklaracji była możliwa do opanowania.

Na podstawie doświadczeń krajów G20 wyłaniają się następujące tendencje:

1. Ukierunkowanie na urzędników wysokiego szczebla. Systemy ujawniania informacji w wielu krajach G20 są skierowane do wyższych rangą przywódców władzy wykonawczej i ustawodawczej, np. ministrów i posłów do parlamentu. W tym sensie wszystkie kraje G20 wymagają od parlamentarzystów i ministrów ujawniania informacji.
2. Ukierunkowanie na pozycje o wyższym poziomie ryzyka. Kraje G-20 biorą również pod uwagę osoby zajmujące stanowiska wysokiego ryzyka, takie jak na przykład urzędnicy ds. zamówień publicznych, urzędnicy podatkowi i celni oraz urzędnicy w organach finansowych. Członkowie trybunałów obrachunkowych/rad banków centralnych są zobowiązani do ujawniania informacji w około 9^[2] z 18 krajów G-20. Szefowie/zastępcy szefów agencji takich jak administracja podatkowa, służba celna, policja lub służba antykorupcyjna, a także urzędnicy wysokiego szczebla władz szczebla niższego niż krajowy (np. gubernator, burmistrz) ujawniają informacje w 11^[3] krajach. Ujawnianie informacji na stanowiskach kierowniczych wyższego szczebla w przedsiębiorstwach państwowych w 11^[4] krajach G-20.
3. Ukierunkowanie na grupę docelową. W celu zapewnienia możliwej do opanowania liczby osób składających wnioski. Chociaż wydaje się, że istnieje ogólna obawa związana ze skupieniem się na możliwej do opanowania grupy ujawniającej informacje, istnieje możliwość dalszego doprecyzowania kryteriów określających kategorie urzędników podlegających ujawnieniu, ponieważ szereg systemów obowiązujących w krajach G-20 musi zarządzać dużą liczbą osób składających wnioski. W sytuacji, gdy zmniejszenie liczby osób składających wnioski nie jest możliwe, niektóre kraje mogą zdecydować się na większą częstotliwość ujawniania informacji przez urzędników wyższego szczebla, zmniejszając w ten sposób ilość informacji w niektórych cyklach. Inne kraje, takie jak Niemcy, mają różne deklaracje w zależności od stanowiska. Na przykład rodzaj ujawnianych informacji różni się w zależności od kategorii urzędników. Posłowie są zobowiązani do zadeklarowania swoich udziałów w spółce kapitałowej, jeśli posiadają 25 procent praw głosu. Kwotę dochodu z każdej działalności należy zadeklarować, jeśli przekroczy ona 1 000 euro w ciągu jednego miesiąca lub 10 000 euro w ciągu jednego roku. Prezenty otrzymane jako gość lub gospodarz w związku z mandatem muszą zostać zgłoszone i przekazane Parlamentowi, jeżeli ich wartość przekracza 200 euro. W przypadku urzędników służby cywilnej ujawniają oni aktywa i udziały w tych przypadkach, w których stwierdzą – w kontekście konkretnego zadania służbowego – że ich zobowiązania, interesy prywatne lub interesy osób trzecich mogą powodować konflikt interesów. W takich przypadkach informują przełożonego o potencjalnym źródle konfliktu, aby przełożony mógł podjąć odpowiednie działania w celu opanowania sytuacji.

Zasada 4: Wsparcie odpowiednimi zasobami

Zasada 4 Zasad Wysokiego Poziomu dotyczy wdrażania systemu ujawniania informacji i stanowi, że "Administratorzy systemu ujawniania informacji powinni dysponować wystarczającymi uprawnieniami, wiedzą fachową, niezależnością i zasobami, aby realizować cel systemu zgodnie z jego projektem".

Kluczowymi aspektami, które należy wziąć pod uwagę w ramach tej zasady, są rodzaj agencji lub urzędu odpowiedzialnego za zarządzanie ujawnianymi informacjami oraz poziom niezależności instytucji, a także rozwiązania instytucjonalne dotyczące postępowania w zakresie wymogu ujawniania informacji. Ponadto dodatkowymi aspektami, które należy wziąć pod uwagę, są liczba ujawnianych informacji w ciągu roku i odpowiadająca jej ilość przeznaczonych na to zasobów, na przykład w zakresie personelu, szkolenia personelu, wytycznych dla osób składających wnioski oraz technologii zarządzania danymi, które pomagają w składaniu, przetwarzaniu, analizie i przeglądzie ujawnień.

Kraje G20 podchodzą do tej kwestii za pomocą różnych rozwiązań instytucjonalnych.

Na podstawie doświadczeń krajów G20 wyłaniają się następujące tendencje:

1. Dostosowanie ustaleń wdrożeniowych do potrzeb i kontekstu. W krajach G20 wybór centralizacji lub decentralizacji zadań dla różnych biur zależy od danego zadania i kontekstu kraju. Jeśli chodzi o gromadzenie formularzy ujawniania informacji i udzielanie wskazówek osobom składającym wnioski, kraje G20 generalnie decentralizują je do różnych urzędów w każdej z trzech gałęzi rządu (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej). Jednak przy weryfikacji informacji przekazywanych w ujawnieniach silną tendencją wydaje się wyspecjalizowany – zwykle scentralizowany – organ, którego personel został specjalnie przeszkolony w zakresie przeprowadzania weryfikacji. Zarówno w podejściu scentralizowanym, jak i zdecentralizowanym dobrą praktyką jest zapewnienie wyspecjalizowanych zdolności instytucjonalnych.
2. Dostosowanie ustaleń do celu systemu ujawniania informacji. Decentralizacja funkcji doradczych dla celów konfliktu interesów wydaje się dobrą praktyką, ponieważ może być sposobem na utrzymanie bliskości podmiotów składających dokumenty i zrozumienie specyfiki kontekstu, w którym działają one podmioty składające wnioski. Jest to szczególnie ważne, gdy uzupełniają je wyspecjalizowane podmioty, które mogą udzielać wskazówek i wsparcia personelowi zajmującemu się takimi zadaniami w całej służbie publicznej. Na przykład w Stanach Zjednoczonych Biuro ds. Etyki Rządowej prowadzi szereg działań, począwszy od przeprowadzania przeglądów ujawnianych informacji na drugim poziomie, a skończywszy na kształceniu i szkoleniu urzędników ds. etyki i urzędników publicznych. W Kanadzie Biuro Komisarza ds. Konfliktu Interesów i Etyki doradza posłom i osobom pełniącym funkcje publiczne w sprawie konfliktu interesów i ujawniania informacji. Komisarz ds. Konfliktu Interesów i Etyki współpracuje również z władzami szczebla niższego niż krajowy w zakresie konfliktu interesów.
3. Zapewnienie odpowiedniego personelu i zasobów. Zarządzanie systemami oświadczeń majątkowych nie zawsze wymaga dużej liczby pracowników; ich liczba będzie w dużej mierze zależała od przydzielonych zadań, liczby oświadczeń i wykorzystania technologii. W niektórych krajach istnieje ograniczona liczba urzędników zajmujących się zarządzaniem systemem ujawniania informacji, którzy rozwinęli określone umiejętności. W okresach dużego natężenia ruchu urzędnicy ci mogą otrzymać wsparcie od innych pracowników tej samej agencji lub z innych sektorów, którzy zostali przeszkoleni w zakresie tej roli. Skuteczny system ujawniania informacji zawsze wymaga alokacji zasobów. Zapewnia to nie tylko właściwe zarządzanie, ale także możliwość wdrażania innowacyjnych podejść w celu zwiększenia efektywności.
4. Promowanie stałego budowania zdolności wśród funkcjonariuszy zajmujących się ujawnianiem informacji o aktywach.

Zasada 5: Użyteczność

Zasada 5 Zasad Wysokiego Poziomu stanowi, że "Ujawnione informacje powinny być łatwo dostępne do wykorzystania w zapobieganiu, wykrywaniu, prowadzeniu dochodzeń, stosowaniu administracyjnych środków zaradczych w przypadku przestępstw korupcyjnych dotyczących konfliktów interesów, nielegalnego wzbogacania się i/lub innych form korupcji. Ujawnianie informacji powinno być wymagane w sposób spójny i okresowy, tak aby informacje odzwierciedlały w rozsądny sposób aktualną sytuację".

Kluczowymi aspektami, które należy wziąć pod uwagę w ramach tej zasady, jest to, jak często urzędnicy są zobowiązani do ujawniania informacji, a także jakie działania są podejmowane w celu zweryfikowania dokładności informacji i zidentyfikowania rzeczywistych lub potencjalnych konfliktów interesów. Dodatkowe aspekty, które należy wziąć pod uwagę, obejmują częstotliwość i okoliczności przeprowadzania kontroli informacji oraz to, czy kontrole są przeprowadzane w odniesieniu do wszystkich lub wybranych ujawnień. Ponadto centralnym aspektem tej zasady jest możliwość dzielenia się informacjami zawartymi w deklaracjach, w stosownych przypadkach, z innymi właściwymi urzędnikami spoza podmiotu odpowiedzialnego za deklaracje.

Na przykład udostępnianie informacji urzędnikom śledczym i organom ścigania w celu uzyskania pomocy w uzyskaniu dowodów innych przestępstw lub udostępnianie ich doradcom w celu uniknięcia konfliktu interesów lub osobom, które mogą być odpowiedzialne za stosowanie kar administracyjnych, by wymienić tylko kilka przykładów.

Doświadczenia wielu systemów ujawniania informacji pokazały, że ważne jest znalezienie równowagi pod względem częstotliwości ujawniania informacji. Z jednej strony ujawnienia, które mają miejsce bardzo często, mogą stać się uciążliwe zarówno dla składających wnioski, jak i instytucji zarządzających systemem. Z drugiej strony, potencjalnie długie okresy czasu między cyklami ujawniania informacji mogą ograniczać użyteczność informacji i zagrażać skuteczności systemu.

Podejście przyjęte przez państwa w celu monitorowania lub weryfikacji treści ujawnianych informacji jest w dużym stopniu zależne od zmiennych, takich jak cele systemu, sposób ujawniania informacji (elektronicznie lub w formie papierowej), wielkość populacji ujawnianych informacji, wyposażenie w zasoby (zob. również zasada 4), uzgodnienia dotyczące współpracy między agencjami, mandat instytucji przeprowadzających weryfikację (możliwości wnioskowania o informacje będące w posiadaniu innych podmiotów i uzyskiwania do nich dostępu),  między innymi.

Wszystkie kraje G20, w których funkcjonują systemy ujawniania informacji, posiadają mechanizmy weryfikacji lub przeglądu treści składanych deklaracji. Jednak